कविवर्य मंगेश पाडगावकरांचे प्रेमाबद्दलचे काव्यबद्ध शब्द माहीत नाहीत असा मराठी रसिक सापडणं अवघड. ' प्रेम म्हणजे प्रेम म्हणजे प्रेम असतं, तुमचं आणि आमचं सेम असतं ' ह्या शब्दांमध्ये पाडगावकरांनी विशुद्ध आणि प्रामाणिक प्रेम गृहित धरलं आहे. प्रेम हे इंटरनेटवरही सगळीकडे असंच ' सेम ' असतं असं गृहित धरून दिवस-रात्र माऊस पकडून बसलेली मुलं-मुली आपल्याला सायबर कॅफेत हमखास भेटतात. घरोघरी आलेल्या पीसीवर चिकटून असलेल्या तरूणाईचा माऊस कर्सर बहुधा ऑर्कुटसारख्या वेबसाईटवर बेभान होऊन भटकत असतो. ' ऑर्कुट ' सारख्या वेबसाईटवर किंवा इंटरनेटवर चॅट करता करता भेटलेला वा भेटलेली कुणीतरी साध्या टायपिंगयुक्त गप्पा मारता मारता एकाएकी आवडू लागते. ऑनलाईन गप्पा मारण्यासाठी ती पु्न्हा पुन्हा भेटावी असं कधी वाटू लागलं हे कळण्याच्या आत ऑनलाईन प्रेमाचा अंकुरही बरेचदा रूजू लागलेला असतो. ' भेट तुझी माझी स्मरते ' किंवा ' प्रथम तुज पाहता ' ह्या प्रकारातलं ते प्रेम नसतं. कारण समक्ष भेट कधी झालेलीच नसते आणि प्रथम सोडा, एकमेकांना त्यांनी प्रत्यक्ष कधी पाहिलेलंच नसतं. एकमेकांना पहावं असं जेव्हा फारच वाटू लागतं तेव्हा एकमेकांचे फोटो एकमेकांना ऑनलाईन पाठवले जातात, किंवा वेब कॅमेर्‍याच्या सहाय्याने एकमेकांचं दूरदर्शन त्यांनी इलेक्ट्रॉनिक चौकटीत स्वीकारलेलं असतं. ऑनलाईन प्रियकर आणि प्रेयसीचं प्रोफाईल हे साधारणतः इतपतच असतं.
प्रोफाईल ह्या शब्दात 'फाईल' आहे. संगणकाचं किंवा इंटरनेटचं जग हे इलेक्ट्रॉनिक फाईलच्या नियमाने चालत असतं. जोपर्यंत ही फाईल निर्मळ आहे तोपर्यंत समस्या नसते. संगणकाच्या आणि इंटरनेटच्या जगात आपली निर्मळ फाईल जपावी लागते. छुपे व्हायरस, वॉर्मस, स्पायवेअर, मालवेअर आणि आणखी कितीतरी प्रकारचे धोके असतात हे पावलोपावली ध्यानात घेणं क्रमप्राप्त असतं. जे फाईलचं तेच प्रोफाईलचं. जेव्हा दोन निर्मळ फाईल्सची किंवा प्रोफाईलची भेट होते तेव्हा समस्या येत नसते. पण जेव्हा दोनपैकी एक फाईल किंवा प्रोफाईल लबाडीने वा धोक्याने भरलेला असतो, तेव्हा त्यातून उद्‍भवणार्‍या समस्या जीवघेण्या असल्याचं आढळून येतं. ऑर्कुटवर प्रथम कुणीतरी कोणाचा फॅन होतो (किंवा होते) आणि नंतर तो फॅन ' फन अॅन्ड फ्रॉलिक ' करता करता ' फ्रेंड ' बनून त्याच्या वा तिच्या ऑनलाईन आयुष्याचा भाग बनून जातो. सायबर जगातला हा ' फन ' नावाचा शब्द मस्करीच्या अंगाने जात जात कुस्करीच्या परिणतीपर्यंत गेलेला अनेकदा दिसतो. ' ए मॅन, आय वॉज जस्ट कीडींग, आय वॉज नॉट सिरीयस ' असं म्हणून एखादा वा एखादी आपला मूळातच खोटा असलेला प्रोफाईल डिलीट करून मोकळा/ळी होऊन जाते. सायबर जगतात नाहीसं होण्यासाठी आपला गाव सोडून जावं लागत नाही. एकाच गावात एकाच संगणकावर राहून एकाच वेळी अनेक नावांनी, अनेक वयांनी, आणि एकाच वेळी स्त्री म्हणून व पुरूष म्हणूनही वावरता येतं. हे सारं ' फन ' म्हंटलं की झालं, इतकं सोपं असतं.
आजकाल ' ऑर्कुट 'ची चर्चा घराघरात आहे. ' ज्योत से ज्योत जगाते चलो ' एवढ्या सहजपणे भारतात ' ऑर्कुट ' पसरला आहे आणि आणखी पसरतो आहे. ' गुगल ' कंपनीची ही वेबसाईट. सोशल नेटवर्कींग साधणारी आणि जुने हरवलेले मित्र शोधून देणारी, किंवा नवे मित्र जोडण्यासाठी आवश्यक असलेला ऑनलाईन नुक्कड तयार देणारी 'ऑर्कुट ' ही वेबसाईट खरं तर एक वरदान आहे. कधीतरी शाळेत किंवा कॉलेजात असताना रोज भेटणार्‍या मित्र-मैत्रिणींना 'ऑर्कुट ' च्या माध्यमातून शोधणं सोपं आणि आनंददायकही असतं. एका वेगळ्या जिव्हाळ्याचा अंकूर त्या माध्यमातून रूजू शकतो हे अगदी खरं आहे. आपला एक मित्र लांब कुठेतरी गेलेला असतो. बरेचदा लांब म्हणजे तो साता समुद्रापार परदेशातही गेलेला वा स्थिरावलेला असतो. तिथे त्याचे नवे मित्र बनलेले असतात. तिथले त्याचे म्हणजे आपल्या मित्राचे मित्र ऑर्कुटच्या कट्ट्यावर आपलेही मित्र बनू लागलेले असतात. मित्रमंडळाचं असं सामाजिक मधाचं पोळं बनण्याची ही प्रक्रिया सर्वच अंगांनी तशी पोषकच आहे. पण समाज म्हंटलं की त्यात नकारात्मक तत्वंही आलीच. संगणक आला ही बाब सकारात्मक होती. पण त्याला लगेचच आव्हान मिळालं ते व्हायरसचं. इंटरनेटची संपर्क व्यवस्था अनेक अंगांनी खूपच सकारात्मक. पण त्याला आव्हान आलं ते वॉर्मस, स्पायवेअर, हॅकर्स वगैरेंकडून. ह्याच धर्तीवर सोशल नेटवर्कींगच्या साईटसना २००८ मध्ये नकारात्मक तत्वांकडून विविध प्रकारची आव्हानं येतील असा अंदाज आणि चर्चा आज जगभर ऐकू येते आहे.
थोडं मागे जाऊन पाहिलं तर 2011 येऊ घातलेल्या ह्या नकारात्मक किंवा घातक अशा आव्हानांचं स्वरूप नीट लक्षात येईल. ' ऑर्कुट ' ला नुकतीच सात वर्ष पूर्ण झाली. पण भारतात इंटरनेट नांदू लागलं त्याला आता पंधरा वर्षे पूर्ण झाली आहेत. पूर्वी जगात 'ऑर्कुट ' नव्हतं. पण त्या काळातही काही ना काही घातक आव्हानं ही होतीच. ईमेल बरोबर येणाऱ्या फाईलला चिकटून येणारे व्हायरस हे त्या काळात मोठ्या प्रमाणावर आणि सर्रास होते. त्यांनी जगात धूमाकूळ घातला आणि अब्जावधींचे नुकसान केले. मग त्या संदर्भात जागरूकतेचा प्रचार होऊ लागला. अनोळखी ईमेल आली असेल आणि त्याला चिकटून एखादी अटॅच फाईल आली असेल तर ती स्कॅन करून घ्या. त्याशिवाय उघडू नका वगैरे सावधानतेचा सूर एवढा लागला की आता ते ईमेलला चिकटून येणारे व्हायरस कालबाह्य आहेत. व्हायरसचा एक प्रकार कालबाह्य झाला असला तरी जी प्रवृत्ती तसे व्हायरस तयार करत होती ती आजही कुठेना कुठे वावरतेच आहे. अनोळखी दिसणारी ईमेल तुम्ही उघडत नाही म्हंटल्यावर तुम्हाला ओळखीची अशी ईमेल तयार करण्याचा प्रयत्न ही प्रवृत्ती करणारच. तुमचे मित्र कोण, ते काय बोलतात, तुमचं त्यांचं नुकतच काय बोलणं झालं आहे हे कळण्यासाठी 'ऑर्कुट ' इतका चांगला माहितीचा स्त्रोत दुसरा कोणता असणार? आपण एक उदाहरण घेऊ. समजा पिंकी आणि अॅश ह्या ऑर्कुटवरच्या दोन मैत्रिणींच्या स्क्रॅपच्या माध्यमातून चाललेल्या ह्या गप्पा पहा ः
" अगं मी आज मामाकडे पुण्याला आलेय. इथे जाम थंडी आहे." - इति पिंकी.
" आयला (चालतं ऑर्कुटवर), स्वेटर नेलास की नाही ? कुठे राहतो तुझा मामा पुण्यात ?" - अॅशची चौकशी.
"अगं, तो डेक्कन जिमखान्यावर ती एक्स-वाय-झेड सोसायटी आहे नं तिथे राहतो. मस्त आहे ती सोसायटी"
"अगं बरी आठवण झाली. तुला पुण्यात ती म्युझिक सीडी मिळाली तर ट्राय कर नं. प्लीज"
"ओके, बघते, ट्राय करते, बसं?"
एवढा संवाद झाल्यावर दोन तासांनी पिंकीची एक ईमेल अॅशला मिळाली. त्याचा विषय होता Got your Music Cd.
हा विषय अॅशला माहीत असल्याने तिने ती ईमेल पिंकीचीच आहे असं समजून वाचायला घेतली. त्यात लिहीलं होतं की " त्या म्युझिक सीडीचे सगळे डिटेल्स अॅटॅच्ड फाईलमध्ये आहेत. ते बघ, आणि मला रिप्लाय कर. "
एवढा मजकूर पाहिल्यावर ती ईमेल पिंकीची नसेल असं वाटण्याचं काही कारणच नाही. अॅशने ती अॅटॅच्ड फाईल उघडली आणि नंतर एका व्हायरसने हैदोस घातला. अॅश बिथरली. पिंकीने व्हायरस कसा पाठवला. तोही एवढा डेडली!
सत्य परिस्थिती अशी होती की ती ईमेल मूळात पिंकीने पाठवलीच नव्हती. कुणीतरी पिंकी आणि अॅशचं 'ऑर्कुट' वरचं संभाषण पाहिलं होतं, आणि त्याचा संदर्भ देऊन अॅशला तो व्हायरस खोडसाळपणाने पाठवला होता. खरं तर पिंकी आणि अॅशचं संभाषण तसं अगदी साधच होतं. पण त्याचा कसा वापर केला जाऊ शकतो हे वर आलेल्या उदाहरणावरून आपल्या लक्षात आलं.
चार वर्षांपूर्वी ऑर्कुट नव्हतं, पण तेव्हा ICQ ( I seek you) नावाचा चॅट प्रोग्राम चांगला बहरला होता. तिथेही जुने मित्र भेटत होते, नवे मित्र मैत्रिणी होत होत्या, प्रेमाच्या आणाभाकाही घेतल्या जात होत्या, फोटोही पाठवले जात होते. सगळं जवळजवळ ऑर्कुटसारखंच होतं. त्या प्रेमामध्येही अनेकजण फसल्याची उदाहरणे होती. ICQ बरोबर इतरही चॅट प्रोग्राम्स होते. ईमेलची देवाणघेवाण होता होताही प्रीतीचे अंकूर फुटत होते. ते ' फुटणं ' दोन्ही प्रकारचं होतं. रूजणं ह्या अर्थीही होतं आणि फुटणं ह्या अर्थीही होतं. थोडक्यात, ज्याला पाहिलं नाही, ज्याच्या खरे-खोटेपणाची खात्री नाही त्याच्यात गूंतलात तर त्यातून फक्त गुंताच होणार हा धोका नीट लक्षात घ्या. हा मुद्दा लक्षात यावा यासाठी खालील लिंक वर जाऊन पहा ः
http://answers.yahoo.com/question/index?qid=20071129115049AACjiNo
ह्या पानावर ऑर्कुटवर फसलेल्या एका मुलीने विचारलं आहे -
I was duped by an unknown person in Orkut, whose photo was someone else. I need justice. what should be done? This person promised to marry me.where as the person is already married. I have spent lots of money.Please suggest what should be done.
कुणा तिसर्‍याच माणसाचा फोटो दाखवून त्या मुलीला लग्नाचं वचन देण्यात आलं होतं. प्रत्यक्षात तो माणूस दुसराच होता, आणि विवाहितही होता. पण दरम्यानच्या काळात त्या मुलीने त्या माणसावर भरपूर पैसा खर्च केला होता. हा पैसा अर्थातच तिने भेटवस्तू पाठवणे वगैरे मार्गाने खर्च केला असणार हे उघड आहे. पुरती फसल्यानंतर आता ह्या मुलीला काय करायचं हा प्रश्न पडला आहे. हे घडू नये यासाठी काही दक्षता पाळण्याची गरज आहे. उदाहरणार्थ, आपला स्वतःचा आणि दुसर्‍या कुणाचाही मोबाईल नंबर वा फोन नंबर ऑर्कुटवर गप्पा मारताना स्क्रॅपवर देऊ नका. कामाशी संबंधित गप्पा स्क्रॅपच्या माध्यमातून मारू नका. मित्रांची संख्या वाढवण्याच्या मोहात कोणालाही मित्र म्हणून मान्यता देऊन टाकू नका. विशेषतः मुलींनी आपले फोटो देणं टाळलेलच बरं. फोटो गॅलरीतही आपले वा इतरांचे फोटो देताना ते शक्यतो क्लोजअप न देता लाँग शॉटचे देणंच अधिक बरं. ऑर्कुट काय किंवा तत्सम अन्य साईट काय, त्याचे व्यसन लागणार नाही, बेभान होऊन तास न तास त्यामागे जाणार नाहीत याची काळजी सर्वांनीच आवर्जुन घ्यावी. इंटरनेटवर भेटणारं प्रेम म्हणजे प्रेम म्हणजे प्रेमच असेल, आणि त्याचं आणि तुमचं सेमच असेल याची कसलीच खात्री कुणीच देऊ शकत नाही. त्यामुळे व्हॅलेंटाईन डे चा संदेश हाच की ऑनलाईन प्रेमा, तुझा रंग कसा असेल हे परमेश्वरही सांगू शकणार नाही. थोडं सबुरीनेच घेतलेलं बरं. …
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा